1938 WYPĘDZENI / PRZYGARNIĘCI – wystawa, warsztaty, publikacja, www
Pierwsze masowe wypędzenie w nazistowskich Niemczech
Wczesnym rankiem 28 października 1938 r. policja berlińska aresztowała w mieszkaniach lub na ulicy ponad 1500 Żydów i doprowadziła ich do miejsc zbiórki. Jeszcze tego samego dnia zostali przetransportowani pociągiem do polskiej granicy. Większość musiała wysiąść w Neu-Bentschen (w Zbąszynku). Pod strażą i brutalnie obrabowani zostali zmuszeni do marszu na granicę niemiecko-polską w pobliżu miasta Zbąszyń.
W zimny i deszczowy weekend 28 i 29 października 1938 r. do tego miasta przybyło ponad 8 000 osób z całej Rzeszy Niemieckiej, zmuszani do przekraczania granicy z Polską w różnych miejscach. Zostali wypędzeni z Rzeszy Niemieckiej, ponieważ byli obywatelami polskimi, choć wielu mieszkało w Niemczech od dziesięcioleci, a niektórzy nawet się tam urodzili.
Prawie zapomniany moment w historii
Polscy Żydzi mieszkający w Rzeszy Niemieckiej byli jednymi z pierwszych ofiar nowej fazy zradykalizowanych prześladowań pod rządami nazistów. Jako imigranci byli szczególnie narażeni. Polski historyk Jerzy Tomaszewski nazywa masowe wypędzenie Polaków w październiku 1938 r. „preludium zagłady”. Ten rozdział historii pozostaje w dużej mierze nieznany i przyćmiony pamięcią o pogromach listopadowych. Zabójstwo Herschela Grynszpana na niemieckim dyplomacie w Paryżu posłużyło nazistom jako pretekst do planowanych pogromów. Rodzina Grynszpana była wśród polskich Żydów deportowanych tej jesieni z Hanoweru do Zbąszynia.
Wystawa
Wystawa skupia się na polskich Żydach mieszkających w Berlinie. Możemy prześledzić tło historyczne oraz losy sześciu berlińskich rodzin, które doświadczyły wypędzenia.
Wystawa podzielona jest na kilka części: Życie w Berlinie do 1938 roku, wypędzenie w październiku 1938 r., prześladowania i przetrwanie. Dodatkowo prezentujemy specyfikę życia wypędzonych w Zbąszyniu, pokazujemy kontekst lokalny oraz relacje wypędzonych z mieszkańcami. Suplementem do wystawy są współczesne upamiętnienia wydarzeń z 1938 r. zrealizowane w Zbąszyniu.
Ekspozycja została przygotowana przez Wydział Historii Instytutu Europy Wschodniej Uniwersytetu Freien oraz Active Museum w Berlinie w związku z obchodami 80. rocznicy „Polenaktion w 2018 r. Wystawa była prezentowana w Stiftung Neue Synagoge Berlin – Centrum Judaicum w dniach od 8 lipca 2018 do 28 lutego 2019 r. Zwiedziło ją ponad 40 tys. osób. W 2019 roku wystawę pokazano w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie. W tym roku na wystawę zapraszamy do Zbąszynia do budynku Starego Dworca Kolejowego – poczekalni klasy III – niemego świadka wydarzeń sprzed 85 lat.
Warsztaty
W ramach projektu „Wbrew uprzedzeniom” zorganizowaliśmy warsztaty komunikacji międzykulturowej dla młodzieży ze Szkoły Podstawowej im. Arkadego Fiedlera w Zbąszyniu. Historia
deportacji do Zbąszynia sprzed 85 lat posłużyła do dyskusji o
różnorodności, empatii, a także o uprzedzeniach. Część twórcza warsztatów polegała na wspólnej pracy i na stworzeniu grafik, które posłużą do projektu plakatu
spektaklu teatralnego, który przygotowywany jest obecnie pod okiem zawodowego
aktora. Premiera spektaklu pod koniec października podczas obchodów 85. rocznicy Polenaktion.
Modyfikacja strony internetowej www.zbaszyn1938.pl
W ramach dofinansowania Stowarzyszenia Żydowskiego Instytutu Historycznego zmodyfikowaliśmy stronę internetową www.zbaszyn1938.pl Dodaliśmy komplet informacji dotyczących roku jubileuszowego a także uzupełnione zostały materiały archiwalne o 312 nowych rekordów.
Publikacja broszury „Byłem w Zbąszyniu”
Wystawie na Starym Dworcu towarzyszyła dwujęzyczna publikacja. Można ją było otrzymać podczas zwiedzania wystawy.
